برگ سبز هِلَب: پسته سوریه و داستانی از بقایا و امید

مقدمه

در دل سرزمین‌هایی که نامشان با تاریخ و تمدن گره خورده — حلب، حماة، ادلب و حمص — باغ‌های پسته سوریه قرن‌هاست پابرجا مانده‌اند. این درخت، فقط یک منبع درآمد نیست؛ نشانه‌ای از مقاومت، ریشه‌داری و طبیعتِ سخاوتمند خاورمیانه است. اما در دهه‌های اخیر، شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی Syria، تصویر جدید و پیچیده‌ای از این محصول ساخته است؛ تصویری که همزمان پر از چالش و امید است. این مقاله نگاهی جامع به پسته سوریه دارد؛ از گذشته‌ی باشکوه آن تا چالش‌های امروز و فرصت‌های فردا.

۱. جایگاه تاریخی و کیفیت ویژه

برخلاف تصور عمومی، سوریه تنها یک «تولیدکننده متوسط» نیست. پیش از شروع بحران، این کشور جزو **۵ تا ۶ کشور برتر تولید پسته جهان** قرار داشت و بعضی سال‌ها به رکوردهای قابل‌توجهی رسیده بود. ریشهٔ تاریخی پسته در سوریه قدیمی است؛ منابع محلی اشاره می‌کنند که در مناطق حلب و حماة، باغ‌های پسته به‌صورت خانوادگی و نسل‌به‌نسل منتقل شده‌اند.

نکته‌ی مهم دیگر، وجود **نژادهای بومی** در سوریه است؛ نژادهایی که با اقلیم خشک، خاک آهکی و تابستان‌های سوزان منطقه سازگارند. این مقاومت ژنتیکی باعث می‌شود مغز پستهٔ سوریه:

• رنگ سبز تیره و یکنواخت‌تری داشته باشد،
• طعم چرب‌تر و گرم‌تری ارائه بدهد،
• در شیرینی‌پزی عربی بسیار محبوب باشد،
• و ماندگاری بیشتری در انبار داشته باشد.

پیش از سال ۲۰۱۱، استان حلب به‌تنهایی بیش از **۳۲٬۰۰۰ تن پسته** تولید می‌کرد و بعد از آن، حماة و ادلب قرار داشتند. با اینکه امروز این ارقام کاهش یافته، کارشناسان همچنان کیفیت پسته سوریه را «ممتاز و کم‌رقیب در منطقه» توصیف می‌کنند.

۲. تاثیر جنگ، تحریم و اقتصاد بر تولید

دهه‌ اخیر برای کشاورزی سوریه دوره‌ای بسیار دشوار بوده است. جنگ، کمبود سوخت، مهاجرت کشاورزان، تخریب شبکه‌های آبیاری، کمبود کود و نوسان شدید قیمت‌ها باعث شد تولید پسته در بعضی سال‌ها به **کمتر از نصف میزان دوران آرامش** برسد.

از مهم‌ترین چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خروج کشاورزان: بسیاری از باغداران منطقه حلب و ادلب مجبور به ترک زمین شدند.
• مشکلات آبیاری: کاهش آب زیرزمینی و تخریب ایستگاه‌های پمپاژ.
• تحریم‌ها: صادرات رسمی سخت‌تر شد و مسیرها محدود شدند.
• تورم شدید: هزینه نگهداری باغ‌ها چند برابر شد.
• کاهش دسترسی به ماشین‌آلات: تراکتور، کود و آفت‌کش‌ها قیمت سرسام‌آوری پیدا کردند.

با این وجود، وزارت کشاورزی سوریه در سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای احیای باغ‌ها، کاشت نهال‌های مقاوم‌تر و بازگرداندن تولید در مناطق امن‌تر آغاز کرده است. همین تلاش‌ها سبب شد رشد نسبی در برخی استان‌ها دوباره مشاهده شود.

۳. فرصت‌ها: کیفیت بالا، نژاد بومی، صادرات منطقه‌ای

اگرچه بحران‌ها پسته سوریه را تحت‌تأثیر قرار داده، اما این محصول همچنان یک «فرصت ارزشمند» در تجارت منطقه است. مهم‌ترین مزیت‌ها عبارت‌اند از:

• کیفیت استثنایی که در شیرینی‌جات عربی، باقلوا و تولید بستنی طبیعی استفاده می‌شود.
• مغز با چربی بالا که طعم آن را از پسته ترکیه و حتی برخی ارقام ایرانی متمایز می‌کند.
• مصرف داخلی بالا که بازار سوریه را همیشه فعال نگه می‌دارد.
• نزدیکی و دسترسی به کشورهای همسایه مانند لبنان، عراق و اردن.
• نیاز کمتر به آب نسبت به محصولات اقتصادی دیگر در سوریه.

کارشناسان معتقدند اگر ثبات اقتصادی و زیرساختی در سوریه بهتر شود، ظرفیت بازگشت این کشور به جمع تولیدکنندگان بزرگ دوباره امکان‌پذیر است. وجود نژادهای قدیمی و باکیفیت، آیندهٔ پسته سوریه را امیدوارکننده می‌کند.

۴. ارقام (نژادهای) اصلی پسته سوریه

سوریه چندین رقم معروف دارد که در منطقه شناخته‌شده‌اند:

• آشوری: رنگ سبز تیره، مناسب صادرات و شیرینی‌پزی.
• باتور: پوسته‌ی نسبتاً سخت، محصول‌دهی بالا.
• نبکی: اندازه بزرگ‌تر و بازارپسند.
• عجمی: یکی از قدیمی‌ترین نژادهای بومی.

هرکدام از این ارقام ویژگی‌هایی دارند که در صنایع غذایی کشورهای عربی باعث محبوبیت آن‌ها شده است.

۵. صادرات پسته سوریه؛ بازارهای فعلی و بالقوه

به دلیل محدودیت‌های رسمی و فشار تحریم‌ها، جریان صادرات پسته سوریه طی یک دهه اخیر بیشتر از طریق مسیرهای غیرمستقیم انجام شده است. اما همچنان بازارهایی وجود دارد که پسته سوریه در آن‌ها مشتری ثابت دارد:

• لبنان
• عراق
• اردن
• عربستان (مقداری محدود)
• بازار داخلی سوریه

با بهبود شرایط، سوریه می‌تواند دوباره وارد بازارهای بزرگ‌تری مثل:

• ترکیه (بازارسازی مجدد)
• امارات
• قطر
• اروپا (به‌صورت محدود و محموله‌های تضمینی) شود.
  
  
  

جدول مقایسهٔ سریع

جمع‌بندی

پسته سوریه تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ داستانی از ریشه‌داری، مقاومت و امید است. اگرچه جنگ و تحریم ضربه‌های سنگینی به این صنعت وارد کرده‌اند، اما ترکیب سه عامل: کیفیت بالا، نژاد بومی و بازار منطقه‌ای باعث می‌شود پسته سوریه همچنان یک «سرمایهٔ ارزشمند» برای آینده این کشور باشد.

در سال‌های پیش‌رو، هرگونه بهبود در زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی یا بازگرداندن کشاورزان مهاجر، می‌تواند دوباره باعث جهش تولید شود. به همین دلیل، پسته سوریه یک محصول «خاموش ولی پُرپتانسیل» در دنیای آجیل و خشکبار محسوب می‌شود.